Deprem felaketi, bu olayı gerek birebir gerekse dolaylı olarak yaşayanlarda önemli ruhsal tesirlere yol açıyor. Bu ruhsal tesirler ise beynin karşı karşıya kaldığı travmaların dozuna nazaran azalıp, artabiliyor.
Nöroloji Uzmanı Prof. Dr. Derya Uludüz, zelzele anında ve sonrasında beyinde oluşan değişiklikleri, gelişebilecek psikolojk sıkıntıları ve tedavi yollarını şöyle anlattı…
Önce şok ve karışıklık yaşanır
Deprem sırasında kişi, anlık bir şok tesiri, durumu adlandıramama ve yer mekan algısında karışıklık yaşar. O sırada adrenalin yani heyecan hormonu salgılanır. Olayın duygusal döngüsü ile savaş ya da kaç psikolojisi başlar. Olay artık beynin hisleri yorumlama, kodlama ve depolama merkezi amigdalanın idaresindedir. Olayın duygusal tarafı (örneğin yaşanan korku) kaydedilir, amigdala travmanın görsel imajlarını duygusal kesimler olarak saklar. Fakat travma bir kıssa üzere depolanmaz. Bunun yerine 5 duyu o sırada travmayı tecrübelenen duruma nazaran depolar. Artık derin bir gerilim yansısı vardır ve detaylı düşünmeyi sağlayan beynin mantık bölgesi (prefronyal bölge) kendini kapatır.
Normal şartlar bile bazen tehlike olarak algılanır
Travma sonrası beyin olağan şartları bile tehlikeli olarak görür, bir kırmızı ışık artık bir kıvılcımdır. Duygusal modüller yanlış yorumlanır ve neyin tehdit edici neyin olağan olduğu ayırt edilemez. Olayın büyüklüğüne nazaran adrenalin tesirini sürdürür ve yanına gerilim hormonu kortizolü de alır. Her an bir şey olacak hissi, tehlikeye karşı süratli düşünme kalp atış suratını artırır, daha sık nefes almaya neden olur. Nefes yetmez kalp çarpıntıları başlar, kaslar gerginleşir. Başağrısı ve ağlama krizleri yaşanır.
Depremzedelerde hangi sıkıntılar görülür?
Deprem felaketini yaşayan şahıslar, performanslarını etkileyebilecek kimi zihinsel şokların tesirine girer. Zelzelenin akabinde ortaya çıkan birinci ruhsal travma reaksiyonu, duygusal tepkisizlik, gerçeklik algısının yitirilmesi ve vakit algısında anormalliktir. Zelzeleden birkaç gün sonra ise bunlara anksiyete ve dehşet eklenir. Depremzedelerin büyük bir kısmında felaketten sonra akut gerilim bozukluğu görülür. Depresyon semptomları ise felaketten bir ay sonra ortaya çıkmaya başlar. Bu nedenle erken devirde ruhsal destek
sağlanmalıdır.
Kaygı bozukluğuna yeni problemler eklenir
Zamanla evvel duygusal tepkisizlik başlar, gerçeklik algısında kayıp yaşanır. Kişi olaya yabancılaşır. Akabinde farkındalık oluşur ancak yaşanan çaresizlik anksiyeteyi (kaygı bozukluğu) başlatır. Birkaç gün sonra buna endişe, uyku bozuklukları ve gerilim bozukluğu eklenir. Adaptasyon periyodu bir aydan sonra beyin tehlikenin azaldığını algıladığında başlar fakat yeniden de tedirginliği devam eder. Küçük olaylara ani abartılı yansılar verilir. Depresif duygudurum tetiklenebilir.
Kalıcı tesirleri olabilir
Korkunç yahut tehlikeli bir şey olduktan sonra korkmak doğaldır. Tehlikede olduğunuzu hissettiğinizde, bedeniniz sizi daha uyanık hale getiren kimyasallarla reaksiyon verir. Buna “kaç ya da savaş” reaksiyonu denir. Hayatı tehdit eden olaylardan kurtulmamıza yardımcı olur. Lakin beynin korkutucu olaylara verdiği reaksiyon kronik meselelere neden olabilir. Travma beyninizi ve hudut sisteminizi değiştirerek düzensizliğe, depresyon ve anksiyete (kaygı bozukluğu) üzere semptomlara yol açabilir. Yaygın görülen Travma Sonrası Gerilim Bozukluğu, zelzelelerin önlenemez ruhsal sonuçlarından biridir. Birden fazla bireyde travmayla alakalı belirtiler saatler ya da günler sonrasında ortaya çıkabilir. Tedavi edilmezse dehşet, en küçük sesten irkilme, hayattan el etek çekme, kabus görme, meskene girememe üzere önemli ve kalıcı tesirlere yol açabilir.
Tedavi yolları nelerdir?
Travma tedavileri hudut sistemini yatıştırmaya, zihnin güzelleştirilmesini desteklemeye odaklanır. Münasebetiyle uzun vadede bilişsel bozukluklar, hafıza ve dikkat meseleleri, ağır depresyon üzere meselelerle karşı karşıya kalınmaması için profesyonel yardım, psikoterapi ya da ilaç dayanaklı bir terapi almak çok kıymetlidir. Bu periyotta yakınlarının dayanağı de bireye yarar sağlar. Toplumsal ve ruhsal takviye, günlük ömür rutinlerine şahısların süratlice döndürülmesi, olayın beyinde kalıcı hasarlara neden olmaması için değerlidir.
Kaynak: Sözcü
Zelzele anında ve sonrasında beyinde neler olur? yazısı ilk önce üzerinde ortaya çıktı.
