DEHB, dikkat eksikliği, hiperaktivite ve dürtüsellik belirtileriyle tanımlanan bir nörobiyolojik durumdur. Hem çocukluk döneminde hem de yetişkinlikte görülebilen bu bozukluk, günlük yaşamı etkileyebilir. Uygun tedavi ve destek ile DEHB’yi yönetmek mümkün. Özgün tedavi planları, bireyin ihtiyaçlarına uygun şekilde belirlenir. Bilgi ve anlayışla yaklaşarak, DEHB’nin üstesinden gelmek mümkün.
DEHB NEDİR?
Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu (DEHB), genellikle çocukluk döneminde başlayan ve yetişkinlikte de devam edebilen nörobiyolojik bir bozukluktur. Bu bozukluk, dikkat eksikliği, hiperaktivite ve dürtüsel davranışların belirgin bir şekilde görüldüğü bir durumu ifade eder. DEHB’nin kesin nedeni bilinmemekle birlikte, genetik, çevresel ve nörolojik faktörlerin etkileşimi sonucu ortaya çıktığı düşünülmektedir.
DEHB’nin temel özellikleri şunlardır:
Dikkat Eksikliği: DEHB’li bireyler, görevlere odaklanmakta zorluk yaşayabilirler. Uzun süreli dikkat gerektiren görevlerde sık sık dikkatleri dağılabilir, ayrıntıları gözden kaçırabilirler. Kolayca sıkılırlar ve bitmemiş işleri sık sık bırakırlar.
Hiperaktivite: Hiperaktivite, aşırı hareketlilik ve yerinde duramama durumunu ifade eder. Çocuklarda sıkça görülen belirtiler arasında yer alır. Bu belirtiler arasında sürekli koşma, tırmanma, yerinde duramama, sık sık elleri ve ayaklarıyla oynama gibi davranışlar bulunabilir.
Dürtüsellik: DEHB’li bireyler düşünmeden hareket etme veya konuşma eğiliminde olabilirler. Sırası gelmeden cevap verme, sabırsızlık, başkalarının sözünü kesme gibi davranışlar dürtüsellik belirtileri olarak örnek verilebilir.
DEHB, yaşamın farklı alanlarını etkileyebilir. Okul başarısızlığı, sosyal zorluklar, düşük özsaygı ve iş yaşamında sıkıntılar gibi sonuçlar doğurabilir. Ancak erken tanı, uygun tedavi ve destek ile bu olumsuz etkiler hafifletilebilir. DEHB tedavisinde genellikle psikoterapi, davranış terapisi ve ilaç tedavisi gibi yöntemler kullanılır.
DEHB tanısı konulurken, belirtilerin en az altı ay boyunca ve farklı ortamlarda (örneğin okul, ev) görülmesi gerekmektedir. Tanı süreci uzman bir psikiyatrist veya psikolog tarafından yapılır.
DEHB BELİRTİLERİ NELER?
Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu (DEHB), çeşitli belirtilerle kendini gösterebilen bir durumdur. Bu belirtiler, dikkat eksikliği, hiperaktivite ve dürtüsellik olarak üç temel grupta toplanabilir. Aşağıda DEHB’nin belirtilerine örnekler verilmiştir:
Dikkat Eksikliği Belirtileri:
Görevleri Tamamlamada Güçlük: Uzun süreli veya sıkıcı görevlere odaklanmakta zorlanma, işleri bitirmekte güçlük yaşama.
Dikkat Dağınıklığı: Görevler sırasında dikkatin hızla başka yerlere kayması, kolayca sıkılma.
Ayrıntıları Gözden Kaçırma: Detayları gözden kaçırma eğilimi, hatalı veya eksik işler yapma.
Organizasyon Zorluğu: Zamanı iyi yönetememe, işleri düzenleme ve planlama konusunda sıkıntı yaşama.
İşlerde Sürekli Ertelenme: Görevleri ertelemeye meyil, son ana kadar beklemek.
Hiperaktivite Belirtileri:
Duramama Hali: Yerinde durmakta güçlük, sürekli hareket etme veya sallanma.
Fazla Konuşma: Sürekli ve gereksiz yere konuşma, başkalarının sözünü kesme.
Zorla Sessiz Kalamama: Durması gereken yerde duramama, sık sık yer değiştirme.
Sakin Olamama: Rahatça oturamama, sürekli yer değiştirme veya durmadan eller ve ayaklarla oynama.
Dürtüsellik Belirtileri:
Cevapsız Davranışlar: Düşünmeden cevap verme, soru tamamlama veya davranışlarda aceleci olma.
Sabırsızlık: Sıra bekleme veya sonuçları beklemekte zorluk, hemen sonuç almak isteme.
Başkalarını Kesme: Konuşma veya etkinliklerde başkalarının sözünü kesme, sırası gelmeden konuşma.
Tehlikeli Davranışlar: Tehlikeli durumları veya sonuçları düşünmeden hareket etme.
DEHB NEDENLERİ NELER?
Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu’nun (DEHB) kesin nedeni tam olarak bilinmemektedir, ancak bir dizi faktörün etkileşimi sonucu ortaya çıkabileceği düşünülmektedir. Bu faktörler genetik, çevresel ve nörolojik olabilir. İşte DEHB’nin olası nedenleri:
Genetik Faktörler: Aile geçmişi, DEHB riskini artırabilir. Genetik faktörler, DEHB’nin gelişiminde rol oynayabilir. DEHB’li kişilerin ailelerinde DEHB veya benzer özellikler taşıyan bireylerin bulunma olasılığı daha yüksektir.
Nörolojik Faktörler: Beyin yapısı ve işlevi DEHB’nin gelişiminde önemli bir rol oynayabilir. Beyindeki nörotransmitterlerin (beyin hücreleri arasında iletişimi sağlayan kimyasal maddeler) dengesi ve işlevi, DEHB semptomlarının ortaya çıkmasında etkili olabilir.
Nörotransmitter Denge Bozukluğu: Dopamin ve norepinefrin gibi nörotransmitterlerin düzensizliği veya düşük seviyeleri, DEHB’nin nörobiyolojik temelini oluşturan faktörlerdir. Bu nörotransmitterler, dikkat, odaklanma ve dürtü kontrolü gibi işlevlerde rol oynar.
Çevresel Faktörler: Anne karnında veya erken çocukluk döneminde maruz kalınan çevresel faktörlerin (örneğin, sigara içme, alkol veya uyuşturucu kullanımı, beslenme) DEHB riskini artırabileceği düşünülmektedir. Ancak çevresel faktörlerin tek başlarına DEHB’ye neden olduğunu gösteren kesin kanıtlar henüz yoktur.
Prematürite veya Doğum Komplikasyonları: Prematürite veya doğumda yaşanan bazı komplikasyonlar, beyin gelişimini etkileyebilir ve DEHB riskini artırabilir.
Beyin Alanlarındaki Farklılıklar: Beyindeki belirli bölgelerdeki gelişimsel farklılıklar veya işlev bozuklukları da DEHB’nin nedenleri arasında yer alabilir. Bu alanlar arasında özellikle dikkat ve dürtü kontrolü ile ilişkilendirilen frontal korteks bölgesi bulunmaktadır.
DEHB TEDAVİSİ NASIL?
Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu (DEHB) tedavisinde bir dizi farklı yöntem kullanılabilir. Tedavi yaklaşımı, bireyin yaşına, semptom şiddetine, altta yatan faktörlere ve bireysel ihtiyaçlara göre belirlenir. Genellikle birkaç tedavi yönteminin kombinasyonu kullanılarak en iyi sonuçlar elde edilir. İşte DEHB tedavi yöntemlerinin bazıları:
Psikoterapi (Konuşma Terapisi): DEHB’li bireyler, işlevselliği artırmak, dürtü kontrolü sağlamak ve problem çözme becerilerini geliştirmek için psikoterapi alabilirler. Davranış terapisi, bilişsel davranışçı terapi (BDT) gibi terapi türleri kullanılabilir.
İlaç Tedavisi: Bazı DEHB vakalarında, semptomları yönetmek ve kontrol altına almak için ilaç tedavisi önerilebilir. Bu ilaçlar genellikle uyarıcı ilaçlar olarak adlandırılır ve dopamin ve norepinefrin gibi nörotransmitter seviyelerini düzenleyerek dikkat ve dürtü kontrolünü artırabilirler. İlaç tedavisi, bir psikiyatrist tarafından düzenlenmeli ve takip edilmelidir.
Eğitim ve Davranışsal Yaklaşımlar: DEHB’li bireylere, dikkat ve öğrenme becerilerini artırmaya yönelik eğitim ve davranışsal stratejiler öğretilir. Öğretmenler ve ebeveynler, bu stratejileri günlük yaşamda kullanarak bireyin işlevselliğini artırabilirler.
Çevresel Düzenlemeler: Okul veya iş ortamlarında çevresel düzenlemeler, bireyin odaklanmasını kolaylaştırabilir. Daha az dikkat dağıtıcı bir çalışma ortamı yaratmak, öğrenme ve çalışma verimliliğini artırabilir.
Yaşam Tarzı Değişiklikleri: Sağlıklı yaşam tarzı alışkanlıkları, DEHB semptomlarının yönetimine yardımcı olabilir. Düzenli fiziksel aktivite, sağlıklı beslenme, düzenli uyku ve stres yönetimi, semptomların hafifletilmesine yardımcı olabilir.
Aile Eğitimi ve Destek: Aile üyeleri, DEHB hakkında bilgi edinerek bireyin ihtiyaçlarını daha iyi anlayabilir ve destek sağlayabilir. Aile eğitimi, çocuğun veya yetişkinin evde ve okulda daha iyi başarılı olmasına yardımcı olabilir.
Kaynak: Sözcü
DEHB nedir? Dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğu (DEHB) belirtileri neler? yazısı ilk önce üzerinde ortaya çıktı.
